Wat is een hydrometer? Hoe aflezen (+ stappenplan)

door | aug 7, 2022 | Bierbrouwen, Bierkennis

Een hydrometer is een populair meetinstrument bij het brouwen van bier. Maar wat is het een hydrometer en wat kun je ermee?

Een hydrometer is een basisinstrument om de dichtheid van een vloeistof te meten. Bij het brouwen van bier is het een hulpmiddel om te berekenen in hoeverre suikers zijn omgezet in alcohol. Naast het alcoholpercentage, kan je meten hoe het fermentatieproces verloopt.

Wil je meer weten, lees dan hieronder verder. Ik vertel je ook meer over de refractometer en wat de verschillen zijn. Daarnaast lees je hoe je in drie stappen de hydrometer gebruikt.

Waarom heb je een hydrometer nodig?

Tijdens het brouwproces kunnen er verschillende dingen mis gaan. Om te controleren of het proces goed verloopt op basis van een recept, heb je hulpmiddelen nodig. De belangrijkste fase bij het maken van bier is het fermentatieproces.

De hydrometer is belangrijk omdat het je inzicht geeft in het fermentatieproces. Mocht er iets niet goed gaan, dan kun je op tijd gaan bijsturen. Naast dat de hydrometer een controle-instrument is, kun je het alcoholpercentage ermee berekenen.

Hoe werkt een hydrometer?

Een hydrometer ziet eruit als een doorzichtige (glazen) dobber. Door de holle binnenkant blijft het in de vloeistof drijven. Onderin zit een gewicht, zodat hij rechtop blijft staan. Aan de bovenzijde staat een schaalverdeling, waarop een waarde is af te lezen.

Een hydrometer werkt op basis van de hydrostatische wet. Wanneer iets in het water wordt ondergedompeld, ontstaat er een opwaartse kracht. De kracht die dit heeft in water, heeft een bepaalde waarde. Die waarde verandert wanneer de samenstelling van het water wijzigt. Hoe dichter de massa van het water is, hoe hoger de hydrometer in dat geval zal drijven.

Afhankelijk van de soort hydrometer, kan de waarde het soortelijk gewicht (SG), plato of brix zijn. In dit artikel bespreken we de meter die het soortelijk gewicht meet.

Hoe gebruik je een hydrometer?

Hoe je een hydrometer gebruikt en hoe je de waarde afleest:

  1. Neem een monster van de vloeistof en doe dit in een maatbeker
  2. Plaats de hydrometer in de vloeistof
  3. Laat hem rustig draaien en even dobberen
  4. Lees de waarde af daar waar de hydrometer aan de oppervlakte komt

Het gebruik van dit meetinstrument is erg eenvoudig. Toch zijn er een aantal dingen waar je goed op moet letten. Hierna leg ik het proces in drie eenvoudige stappen uit.

(1) Een monster nemen en de hydrometer plaatsen

Een monster van de wort neem je op het moment dat het voldoende is afgekoeld en voordat de gist wordt toegevoegd. De waarde die je in dit moment van het proces neemt, is de begin SG.

Gebruik voor de meting een maatbeker (of een glas dat lang genoeg is). De vloeistof in de maatbeker moet voldoende zijn om de hydrometer er volledig in te laten drijven. Hij moet middenin de vloeistof staan en verticaal geplaats worden.

Hydrometers zijn gemaakt om te functioneren bij een bepaalde temperatuur. Variatie in de temperatuur heeft daarom invloed op de uitkomst. Bij een hogere temperatuur zal de suikeroplossing namelijk een lagere score meten. Bij een lagere temperatuur is de massa dichter. De meeste hydrometers werken bij een temperatuur van 20 graden. Lees de instructies van jouw hydrometer goed door voor het beste resultaat.

Ook is het belangrijk dat de materialen die je gebruikt steriel zijn. Je wilt namelijk voorkomen dat er tijdens het brouwproces schimmels of bacteriën in aanraking komen met het brouwsel.

(2) De waarde aflezen

De waarde die je afleest op de hydrometer is het soortelijk gewicht (SG). Deze waarde lees je af daar waar de vloeistof en de lucht (de vloeistof-luchtlijn) elkaar raken. Het nummer dat je afleest noteer je als begin SG.

De vloeistof trekt door spanning licht tegen de meter op. Om een correcte meting te doen is het belangrijk om de vloeistofoppervlakte visueel door te trekken. Daar waar de oppervlakte de hydrometer doorkruist, neem je de waarde af.

Een typische begin SG is ligt tussen de 1,035 en 1,060. Als je een recept hebt, dan staat daar over het algemeen de SG-waarde vermeldt.

(3) De stappen herhalen voor de eindmeting (eind SG)

Nadat de begin SG is gemeten kan je het brouwproces vervolgen. Je voegt de gist toe aan de wort, waarna het fermentatieproces kan beginnen.

Een vervolgmeting doe je op het moment dat het fermentatieproces is voltooit of wanneer het einde daarvan in zicht is. Dit doe je door de eerste twee stappen hierboven te herhalen. Dus: een monster nemen, de hydrometer plaatsen en de SG-waarde aflezen.

De SG dat je meet noemen we de eind SG. Over het algemeen ligt de eind SG tussen de 1,015 en 1,005.

Trouwens, nu er in je wort suiker is omgezet in alcohol, mogen we dit nu officieel bier noemen!

Waar koop je een goede hydrometer?

Online vind je verschillende hydrometers. De prijs ligt rond de € 15,-. Voorbeelden van betaalbare meetinstrumenten waarmee je het SG kan meten zijn de hydrometer (inclusief maatbeker) van Brouwbroeders en de hydrometer van Brew Monkey.

Er bestaan ook hydrometers die digitaal zijn en varianten die naast de dichtheid ook de temperatuur kunnen meten zoals de Bierwortmeter van Brewferm en de Brewbrain Float.

Bij de meeste brouwpakketten is al een hydrometer (en vaak ook een maatbeker) inbegrepen. Ben je geïnteresseerd in een brouwpakket? Lees dan mijn artikel hierover.

Tips voor het gebruik

Veel beginners doen meerdere keren een meting van de SG-waarde. Hieraan zit echter veel risico. Elke keer dat je een monster afneemt, is er een kans dat de batch in aanraking komt met schadelijke lucht of bacteriën. Hierdoor kun je de gehele batch verpesten.

Het is aangeraden om het bij twee metingen tijdens het proces te houden. Wil je vaker meten, wees dan erg voorzichtig en zorg voor een steriele omgeving en hulpmiddelen.

Hydrometer versus refractometer

Om het soortelijk gewicht te meten kun je in plaats van een hydrometer, ook een refractometer gebruiken.

In tegenstelling tot de hydrometer, meet de refractometer niet de dichtheid van een vloeistof, maar de breking van het licht door de vloeistof. Op basis van de lichtdoorlating kan bepaalt worden wat het suikergehalte is.

Voordelen van de refractometer ten opzichte van de hydrometer zijn:

  1. De monstergrootte is kleiner (minder wort nodig)
  2. De meting is sneller en nauwkeuriger
  3. De meting is eenvoudiger
  4. De kans op besmetting is kleiner

Voorbeelden van een refractometer zijn de refractometer van HHTEC en de Meytec refractometer. Beide meetinstrumenten meten het soortelijk gewicht.